Kan wiet bij een autismespectrumstoornis (ASS) helpen?

Een autismespectrumstoornis (ASS) is gerelateerd aan de ontwikkeling van de hersenen. Het heeft invloed op hoe je zintuiglijke prikkels verwerkt en hoe je je met anderen associeert. Volgens de Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention (CDC) heeft ongeveer 1% van de wereldbevolking (meer dan 75.000.000 mensen) een autismespectrumstoornis.

Sommige onderzoeken suggereren dat wiet effecten op specifieke kenmerken van ASS kan hebben. Deskundigen zijn het er echter ook over eens dat er meer onderzoek met proefpersonen nodig is om de werkzaamheid en veiligheid van wiet voor ASS-patiënten te verduidelijken. Hieronder onderzoeken we de feiten rond ASS en of cannabis hierbij echt potentie heeft.

Wat is een autismespectrumstoornis?

Ee autismespectrumstoornis beïnvloedt hoe je met je omgeving omgaat en communiceert. Autistische mensen kunnen:

• problemen bij het communiceren en omgaan met andere mensen ondervinden;
• problemen hebben met het begrijpen van hoe anderen zich voelen of denken;
• een overweldigend en ongemakkelijk gevoel krijgen bij zintuiglijke belevingen, zoals fel licht of harde geluiden;
• angstig of een gestrest gevoel krijgen buiten hun comfortzone of routine, of wanneer ze worden geconfronteerd met onverwachte situaties en sociale gebeurtenissen;
• een langere, gedetailleerdere uitleg nodig hebben om iets te begrijpen;
• handelen in patronen: dezelfde dingen doen of continu dezelfde dingen denken.

Autisme is voor iedereen anders

Autisme wordt niet als een ziekte of aandoening geclassificeerd. Het hoeft een goed of bevredigend leven niet per se in de weg te staan. Zoals iedereen hebben autistische mensen dingen waar ze in uitblinken en dingen die wat meer moeite kosten. Iedereen met autisme is weer anders. Sommige autistische mensen hebben een gemiddelde intelligentie, sommige bovengemiddeld, en sommige hebben een leerstoornis. In het ergste geval kan autisme tot ernstige stoornissen leiden. Sommige mensen hebben slechts minimale ondersteuning nodig, of helemaal niet. Maar de ergste gevallen hebben soms dagelijks hulp nodig.

Wat veroorzaakt autisme?

De oorzaak van autisme is nog altijd onbekend. Het kan erfelijk zijn, hoewel dit niet altijd het geval is. Autistische mensen hebben vaak ook andere aandoeningen, waaronder:

• Dyslexie
• Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD)
• Depressie of angstgevoelens
• Epilepsie

Autisme kan vanaf de vroege kinderjaren tot aan de volwassenheid worden gediagnosticeerd. Het aantal autismediagnoses is de afgelopen twintig jaar met meer dan 700% gestegen. De enorme stijging tussen 1998 en 2018 was significanter onder vrouwen dan mannen, waarbij het vooral bij volwassenen werd geconstateerd. De reden voor deze toename is mogelijk meer bewustzijn. Maar helemaal zeker weten deskundigen dat niet.

Tekenen van een autismespectrumstoornis

Mensen met autisme hebben vaak vergelijkbare gedragskenmerken. Deze kenmerken vormen de basis van de diagnose. Het is echter een zeer diverse aandoening, en geen twee gevallen zijn precies hetzelfde. Hoewel sommige kenmerken vaker voorkomen, kunnen bij sommige mensen met autisme helemaal geen duidelijke symptomen te herkennen zijn.

Hoe dan ook, hier volgen enkele veelvoorkomende kenmerken van ASS.

Communicatie

Mensen met autisme hebben vaak problemen met het ontcijferen van verbale en non-verbale signalen, zoals lichaamstaal, gezichtsuitdrukkingen of stemgeluid. Sommige autistische mensen kunnen ook een beperkt spraakvermogen hebben. Daarentegen kunnen anderen mensen met autisme juist uitstekende taalvaardigheden hebben. Maar vaak staat daar tegenover dat ze moeite hebben om sarcasme of de toon te begrijpen. Andere eigenschappen zijn onder meer:

• Dingen letterlijk nemen, abstracte concepten niet begrijpen
• Extra tijd nodig hebben om informatie te verwerken of vragen te beantwoorden
• Echolalia - herhalen wat anderen tegen hen zeggen

Sociale interactie

Autistische mensen kunnen ook moeite hebben om de gevoelens en bedoelingen van andere mensen te herkennen of te begrijpen. Ook kan het lastig voor ze zijn om hun emoties te uiten. Dit kan in sociale situaties zeer ingewikkeld zijn. Autistische mensen:

1. kunnen ongevoelig lijken;

2. willen soms liever alleen zijn wanneer ze overweldigd zijn door andere mensen;

3. kunnen met opzet intimiteit van anderen uit de weg gaan;

4. kunnen zich vreemd' gedragen, of op een manier die als sociaal ongepast wordt beschouwd;

5. kunnen moeite hebben om vriendschappen te vormen en te onderhouden.

Repetitief, beperkend gedrag

Autistische mensen hebben vaak behoefte aan routine. Vaak nemen ze onderweg dezelfde routes, dragen ze dezelfde kleding of eten ze elke ochtend hetzelfde. Veranderingen in routine kunnen erg ongemakkelijk zijn en angstgevoelens veroorzaken.

Men kan bijvoorbeeld zeer angstig worden bij de organisatie van een etentje of familiebijeenkomst. Maar het kan ook al gebeuren bij onzekerheid op het werk, of bij een vertraging met de trein.

Repetitieve bewegingen, zoals klappen met de handen, of tikken met een pen, zijn veelvoorkomende gedragskenmerken. Deze helpen een autistische persoon te kalmeren wanneer hij of zij stress of angst ervaart.

Zintuiglijke gevoeligheid

Autistische mensen kunnen daarnaast bij zintuiglijke ervaringen met over- of ondergevoeligheid (of beide tegelijk) te maken krijgen. Hierbij moet je denken aan aanraking, smaak, geur, geluid, licht en kleur. Veel autistische mensen vermijden liever menselijk contact, zoals handdrukken of knuffels.

Door dit soort reacties lijken ze vaak koel en afstandelijk. Sommige autistische mensen zullen alledaagse situaties zelfs vermijden vanwege deze gevoeligheidsproblemen.

Specifieke interesses

Veel autistische mensen hebben zeer specifieke interesses. Ze weten vaak veel van een specifieke interesse af, en delen die kennis meestal graag. Ze zien het als fundamenteel voor hun geluk en beleven er veel plezier aan.

Deze hoge mate van concentratie kan autistische mensen zowel academisch als in een werkomgeving een voorsprong geven. Mogelijk nadeel is dat ze zo opgaan in specifieke bezigheden dat ze andere aspecten van hun leven beginnen te negeren.

Angst

Veel autistische mensen worstelen met het herkennen en beheersen van hun emoties. Meer dan een derde lijdt daarnaast ook aan ernstige psychische problemen. Angst kan heel veel impact hebben op autistische personen. Dit is vooral het geval wanneer ze worden geconfronteerd met sociale situaties of wanneer ze buiten hun comfortzone treden. Angst kan hen psychologisch en fysiek aanzienlijk beïnvloeden, wat een nadelige invloed heeft op hun kwaliteit van leven.

Paniekaanvallen en extreme introvertiviteit

Een persoon met autisme kan een paniekaanval krijgen of zichzelf afsluiten als alles hem of haar teveel wordt. Dit zijn zeer intense en vermoeiende ervaringen. Een paniekaanval doet zich voor wanneer de persoon overweldigd wordt door zijn of haar situatie en tijdelijk alle controle over het gedrag verliest. Dit kan zich op vele manieren uiten, bijvoorbeeld middels verbaal geweld en huilen, maar ook fysiek uiten in de vorm van schoppen, slaan en bijten.

Een autistische persoon kan ook zeer stil en introvert worden. Dit is echter net zo frustrerend als een paniekaanval, omdat de patiënt niet kan ontcijferen hoe hij of zij moet reageren. Deze extreme introvertiviteit vindt plaats op het moment dat de persoon het punt voorbij is dat hij of zij gevoelens kan interpreteren.

Autisme bij jonge kinderen

Autisme kan zich bij jonge kinderen iets anders voordoen, bijvoorbeeld op de volgende manieren:

• Niet antwoorden als hun naam geroepen wordt
• Oogcontact vermijden
• Niet glimlachen als je naar ze lacht
• Zeer overstuur raken als ze een bepaalde smaak, geur of geluid onaangenaam vinden
• Herhaalde bewegingen en zelfstimulerend gedrag, zoals klappen met de handen, met de vingers knippen of wiegen
• Verminderde verbale communicatie in vergelijking met leeftijdsgenoten
• Herhaling van woorden of zinnen

Wiet en autisme

In de afgelopen tien tot vijftien jaar is er steeds meer onderzoek naar de relatie tussen wiet en autisme verricht. Het onderzoek staat nog in de kinderschoenen, maar de eerste resultaten suggereren dat sommige verbindingen in cannabis invloed kunnen hebben op bepaalde kenmerken. Hieronder gaan we in op wat we tot nu toe over het klinische potentieel en de veiligheid van wiet met betrekking tot autisme en soortgelijke aandoeningen weten.

Het endocannabinoïdesysteem en autismespectrumstoornis

Om te beginnen, is het belangrijk om het endocannabinoïdesysteem (ECS) te benoemen. Dit complexe celsignaleringssysteem werd in de jaren negentig geïdentificeerd toen onderzoekers de cannabinoïde THC onderzochten. Het ECS helpt bij het reguleren van een aantal processen en functies, namelijk:

• Stemming
• Slaap
• Geheugen
• Eetlust
• Voortplanting en vruchtbaarheid

Het endocannabinoïdesysteem bestaat voornamelijk uit cannabinoïde-receptoren, endocannabinoïden (die als neurotransmitters fungeren) en enzymen die endocannabinoïden aanmaken en afbreken.

Endocannabinoïden worden van nature in het lichaam aangemaakt en hebben veel overeenkomsten met de cannabinoïden die in wiet zitten. De twee belangrijkste endocannabinoïden zijn:

• Anandamide (AEA)
• 2-arachidonoylglycerol (2-AG)

Bovenstaande endocannabinoïden helpen om interne lichaamsfuncties soepel te laten verlopen. Je lichaam maakt ze daarbij aan wanneer nodig.

Endocannabinoïde-receptoren worden in verschillende delen van het lichaam aangetroffen. Endocannabinoïden binden zich aan deze receptoren om bepaalde acties uit te voeren.

Er zijn twee primaire endocannabinoïde-receptoren:

• CB1-receptoren — voornamelijk gevonden in het centrale zenuwstelsel
• CB2-receptoren — voornamelijk gevonden in het immuunsysteem

De specifieke effecten die via deze receptoren worden geproduceerd, hangen af van de locatie van de receptor en aan welke stof hij bindt.

In onderzoek uit 2013 blokkeerden onderzoekers CB1-receptoren bij muizen om de effecten ervan te observeren bij het fragiele X-syndroom (FXS). Dit is een stoornis die lijkt op autisme en de meest voorkomende monogene oorzaak van autisme is. De studie legde positieve veranderingen vast in de gevoeligheid voor aanvallen en cognitieve stoornissen.

Dit onderzoek geeft een eerste, vroegtijdige aanwijzing dat het ECS een potentieel fysiologisch doelwit kan zijn bij onderzoek naar FXS en autisme.

CBD

CBD is een cannabinoïde met veel invloed. Net als andere cannabinoïden gaat het een interactie aan met CB1- en CB2-receptoren, maar het is geen agonist. Met andere woorden, CBD stimuleert deze receptoren niet, in tegenstelling tot THC. In plaats daarvan wordt aangenomen dat CBD werkt als een negatieve allosterische modulator van de CB1-receptor, waardoor de bindingsaffiniteit van deze receptor met andere stoffen wordt afgeremd.

CBD is echter veelzijdig, want het heeft ook invloed op receptoren buiten het ECS, waaronder die van het serotonerge systeem.

In 2018 voerde men een klinische studie uit met een synthetisch CBD-middel, toegediend in de vorm van een transdermale gel. Het onderzoek liet significante effecten zien met betrekking tot angst en andere gedragssymptomen bij kinderen en adolescenten met het fragiele X-syndroom. Een studie uit 2022 keek naar de veiligheid en werkzaamheid van het middel, en naar de relatie van CBD met CB1-receptoren, 5HT1A-serotoninereceptoren en D2 (dopamine)-receptoren.

Andere klinische onderzoeken hebben aangetoond dat CBD de frequentie van aanvallen kan beïnvloeden bij personen met een CDKL5-deficiëntiestoornis. Dit is een aandoening die wordt gekenmerkt door aanvallen en een algemene ontwikkelingsachterstand. Onderzoek uit 2018^[1] liet twaalf weken significante veranderingen zien in de hoeveelheid maandelijkse aanvallen bij proefpersonen die Epidiolex 12 kregen toegediend. Dit door de FDA (The United States Food and Drug Administration) goedgekeurde medicijn wordt onder andere gebruikt bij zeldzame vormen van therapieresistente epilepsie.

THC

Omdat THC psychotrope effecten heeft, wordt het over het algemeen niet bij kinderpatiënten gebruikt. Wanneer het echter in kleine hoeveelheden wordt toegediend, kan het wel nuttig zijn.

Verschillende onderzoeken stellen dat CBD en THC, in verschillende verhoudingen, meer impact hebben op de gedragssymptomen van autisme dan één van beide afzonderlijk. Een klinische studie uit 2018 ontdekte dat een 20:1-verhouding van CBD tot THC bij ongeveer 61% van de proefpersonen agressieve uitbarstingen kon beïnvloeden^[5]. Uit onderzoek uit 2019 bleek dezelfde verhouding een significante invloed te hebben op het leven^[6] van sommige kinderen en tieners met autisme.

Wat zijn de risico's van wietgebruik bij autisme?

In de twee bovenstaande onderzoeken ondervond ongeveer een derde of minder deelnemers bijwerkingen. De meest voorkomende waren rusteloosheid en slaapstoornissen.

Het is nog steeds niet helemaal duidelijk hoe wiet de hersenen beïnvloedt, vooral niet op de lange termijn. Bepaald onderzoek toont aan dat recreatief wietgebruik de cognitie negatief kan beïnvloeden, vooral tijdens de adolescentie.

Maar op het gebied van autisme-onderzoek, en dan vooral bij kinderen, hebben niet-psychotrope cannabinoïden als CBD de overhand. En in de gevallen dat er THC wordt gebruikt, gebeurt dat altijd met de veiligheid van patiënten voorop.

Ondanks dat is het nog onbekend hoe cannabinoïden, inclusief niet-psychotrope cannabinoïden, de hersenen van kinderen en tieners precies beïnvloeden. Bovendien bestaan er potentiële risico’s als je andere medicijnen gebruikt.

De toekomst voor wiet en autismespectrumstoornis

Het mag duidelijk zijn dat er meer onderzoek nodig is naar de effecten van wiet op ASS. Er lijkt echter licht aan de horizon.

GW Pharmaceuticals, de fabrikant van de eerder genoemde Epidiolex, voert momenteel namelijk een proef met het medicijn uit bij een neurologische ontwikkelingsstoornis die verband houdt met autisme: het Rett-syndroom^[7]. Deze studie is gericht op het herstellen van cognitieve en gedragsproblemen, in plaats van het voorkomen van aanvallen.

Het bedrijf zoekt ook autistische kinderen en tieners om deel te nemen aan een fase 2-onderzoek naar cannabidivarine^[8] (CBDV). Dit is een andere cannabinoïde die in wiet wordt aangetroffen. De onderzoekers willen de invloed van cannabidivarine op een aantal kenmerken van autistische kinderen onderzoeken, waaronder repetitief gedrag.

Het onderzoek tot nu toe heeft de deur op een kiertje gezet. Maar er is meer grootschalig onderzoek met proefpersonen nodig. Laten we hopen dat, naarmate de wetenschap wiet en autisme steeds meer begrijpt, ook de zorg voor ASS-patiënten beter wordt.