Cannabisgebruik in de traditionele Chinese geneeskunde

Het oude China had een sterk ontwikkelde beschaving, die volgens sommigen tot de dag van vandaag is voortgezet en daarmee de oudste ter wereld vormt. In dat opzicht was ook de oude Chinese geneeskunde hoogontwikkeld, met allerlei onderzoeken en publicaties in de laatste millennia.

Daarbij is wiet zeker niet de bekendste plant, maar er zijn wel degelijk verschillende teksten waarin staat dat het voor verschillende gezondheidsproblemen gebruikt kan worden. In dit artikel kijken we hoe de wietplant in deze oeroude geneeskunde precies werd gebruikt. Ook proberen we antwoord te geven op de vraag of de mens daarbij in staat was om de psychoactieve cannabinoïden, waar de plant tegenwoordig zo beroemd (en berucht) om is, uit de plant te halen.

De oeroude inzichten van de Chinese geneeskunde

De traditionele Chinese geneeskunde (of TCM, van de Engelse benaming 'Traditional Chinese medicine') is een sterk ontwikkelde, maar toch bijzonder oude geneeskunst die al minstens 5000 jaar bestaat. De TCM kenmerkt zich door een holistische en filosofische benadering, waarbij het lichaam en het universum als één worden gezien. Ook de behandelingen volgen deze gedachtegang.

Enkele bekende behandelwijzen zijn: acupunctuur, tai chi, dieettherapie en qi gong. Al deze methodes zijn erop gericht om harmonie in het lichaam en harmonie tussen het lichaam en het universum te bevorderen.

Een belangrijk concept in de Chinese geneeskunde is Qi (of Chi): vitale energie die door het lichaam stroomt. Als die stroom ononderbroken is, is de mens gezond, gelukkig en één met het universum. Bij een blokkade kunnen er echter gezondheidsproblemen ontstaan, afhankelijk van de plaats van de blokkade.

Qi is ook waar het bij acupunctuur om draait. Hierbij worden naalden langs kanalen geplaatst waardoor de Qi stroomt om blokkades op te heffen, zodat deze belangrijke levensenergie vrij kan stromen. Tai Chi is daarnaast een bewegingskunst die gericht is op het deblokkeren en in balans brengen van Qi middels vloeiende bewegingen.

Qi is echter ook terug te vinden in de natuur en andere delen van het universum, dus ook in veel planten en voedingsmiddelen. Daarbij gaat de TCM uit van het idee dat gezond eten helpt om in harmonie met het universum te blijven.

Hoewel het zeker niet het bekendste onderdeel van de TCM is, wordt aangenomen dat wiet ('da ma') ook positieve eigenschappen heeft.

Wat is de oudste verwijzing naar wiet?

De keizer Shennong (2696–2737 v.Chr.) deed ongeveer 4800 jaar geleden voor het eerst verslag van cannabisgebruik in de traditionele Chinese geneeskunde; het gebruik gaat dus al lange tijd terug.

Maar het was pas zo'n 2000 jaar geleden dat wiet voor het eerst werd opgenomen in de Materia Medica van de Goddelijke Boer, een soort medische encyclopedie waarin zowel medicijnen als geneeswijzen werden beschreven en die nog altijd gebruikt wordt.

Toch werd wiet in het oude China over het algemeen niet gerookt. In plaats daarvan gebruikten ze de fijngemalen zaden, bladeren en toppen ervan in combinatie met andere voedingsmiddelen.

Hieronder bespreken we een aantal manieren waarop wiet in de Chinese geneeskunde werd gebruikt.

Waarvoor werd wiet in het oude China gebruikt?

Cannabis was een veelvoorkomende plant in China, die vooral in de vorm van hennep werd geteeld voor voeding, maar ook vanwege de vezels. Tot vrij recent was hennep een van de belangrijkste materialen wereldwijd.

Het is daarbij vrij zeker dat wiet niet het belangrijkste medicijn was. De therapeutische toepassingen ervan varieerden nogal, voor zover er iets over bekend is (daarover zo meer).

• Vezels

Hennep werd vooral vanwege de vezels geteeld. De stevige, draderige vezels zijn een superveelzijdig en sterk materiaal dat gebruikt kan worden voor bijvoorbeeld textiel, touw, zeilen, papier en visnetten.

In de Qimin Yaoshu (een monografische landbouwtekst) worden uitvoerig technieken voor de teelt van hennep omschreven. Zelfs een van de eerst gedocumenteerde toepassingen van meststoffen wordt in dit werk uit de doeken gedaan. De tekst vermeldt ook de tweehuizigheid van de plant en legt uit hoe het verwijderen van mannelijke planten voor de bloei ervoor zorgt dat vrouwelijke planten geen zaden produceren. Toch wordt niet geadviseerd om dit te doen, wat erop wijst dat men in het oude China niet geïnteresseerd was in de teelt van zaadloze, vrouwelijke wietplanten en dus niet specifiek op cannabinoïden-rijke toppen uit was.

• Voedselgewas

De zaden en wortels van hennep werden in het oude China gegeten. Het is echter moeilijk om hierbij onderscheid te maken tussen voeding en medicijnen. Aan veel voedingsmiddelen werden medicinale, preventieve eigenschappen toegeschreven, net als in de Indiase Ayurveda.

Het ligt voor de hand dat het eten van de zaden en wortels geleidelijk aan zo is gegroeid, omdat de plant grootschalig voor de vezels werd geteeld. Dat het overige plantaardige materiaal zomaar werd weggegooid, is moeilijk voor te stellen.

Of hennep ook zou worden gegeten als de plant niet werd geteeld voor de vezels, valt niet te achterhalen. Maar gezien het feit dat cannabis in delen van China in het wild groeit, is het mogelijk dat de plant hoe dan ook als bron van voedsel gebruikt zou zijn.

• Holistische therapieën

Er is discussie en verwarring over hoe cannabis precies in de TCM werd gebruikt. Vandaag de dag worden alleen de zaden (achenes) nog gebruikt, maar er zijn aanwijzingen dat^[1] dit niet altijd zo is geweest.

In de Chinese Bencao (medische teksten) wordt cannabisgebruik diverse malen omschreven. De uitleg van hoe en wat van de plant gebruikt moet worden, varieert echter. Bovendien is het niet helemaal duidelijk of de plant beduidende hoeveelheden cannabinoïden bevatte, en of het op een bepaalde manier verwerkt en gebruikt werd om deze stoffen biobeschikbaar te maken.

Hoewel in het oude China vooral hennep voor vezels werd geteeld, lijkt het erop dat de oude Chinezen wel degelijk een onderscheid maakten tussen dit type cannabis en de planten met psychoactieve eigenschappen. Toch was het gebruik van psychoactieve wiet waarschijnlijk niet wijdverbreid en werd het ook niet goed begrepen.

De teksten geven bijvoorbeeld verschillende namen aan delen van de plant, wat erop wijst dat geneesheren er allemaal hun eigen kijk op hadden. En ook al wist een enkeling misschien de psychoactieve stoffen uit de plant te halen, dan was dit zeker niet algemeen bekend.

Er wordt maar weinig naar de toppen van de plant (die de cannabinoïden produceren) verwezen, en de teksten bieden geen bewijs dat ze op een bepaalde manier werden bereid om de cannabinoïden biobeschikbaar te maken. Wel suggereren enkele gedocumenteerde toepassingen van de plant dat op zijn minst sommigen de psychoactieve effecten ervan benutten. Hier geven we in het volgende stuk enkele voorbeelden van.

Voor nu is het belangrijk om te weten dat we al deze gevallen in de moderne tijd aan de effecten van CBD en THC zouden toeschrijven. Maar kort samengevat, is het dus een raadsel hoe wiet precies in de traditionele Chinese geneeskunde werd gebruikt. We kunnen aannemen dat sommige Chinezen ervaring hadden met de therapeutische effecten ervan, maar dit was waarschijnlijk niet gangbaar.

Bovendien werd er in de medische teksten na verloop van tijd steeds minder vaak geschreven over de toppen van wiet, zodat uiteindelijk bijna alleen nog maar de zaden werden genoemd (en die bevatten geen psychoactieve stoffen).

Wiet in de Chinese geneeskunde

Er zijn verschillende oude teksten waarin wordt geopperd dat cannabis een behandelmiddel kan zijn voor bepaalde ziektes en gezondheidsproblemen, iets waar tegenwoordig nog altijd onderzoek naar wordt gedaan.

• Wiet en stemmingsstoornissen

In de 7de eeuw na Christus schreef Sun Simiao hoe wiet gebruikt kon worden om een vorm van depressie met een extreme behoefte om alleen te zijn te bestrijden.

Veel latere teksten, bijvoorbeeld uit de 20ste eeuw, wijzen op vergelijkbare toepassingen. Zo zou het kunnen helpen bij de behandeling van onrust, hysterie en insomnia. Voorbeelden van dit soort teksten zijn de Farmacognosie van Li Chengh en de Analyse van Medicijnen van Yang Huating.

• Wiet en fysieke klachten

Er zijn minstens drie teksten die naar cannabisgebruik bij de behandeling van pijn verwijzen.

Eén is afkomstig van Tao Hongjing, de tweede van Su Song en de derde van Sun Simiao. Intrigerend genoeg wordt daarin specifiek het eten van de zaden ter verlichting van pijn genoemd, of in het geval van Su Song, het gebruik ervan in combinatie met wijn om pijn bij botbreuken te verlichten.

Dit werpt een interessante vraag op: waarom werd aangenomen dat de plant pijnverlichtende eigenschappen had, maar werd het gebruik van de zaden voorgeschreven?

Was dit toeval? Waren de psychoactieve effecten van de plant bekend, maar werden ze nog niet zodanig begrepen dat ze aan de juiste plantendelen toegedicht werden? Of is er iets wat wij nog niet weten?

• Wiet en verdoving

In de TCM zijn er diverse bronnen waarin wordt gesproken over cannabisgebruik ter verdoving. De eerste bron komt uit de 3de eeuw en is afkomstig van Hua Tuo. Het fascinerende hierbij is dat hij beweerde een verdovingsmiddel te hebben ontwikkeld voor gebruik bij operaties, waarmee hij zijn tijd ver vooruit was. Maar met zijn overlijden gingen deze methode en het betreffende recept helaas verloren.

Een andere auteur, genaamd Bian Que, omschreef hoe een combi van wiet en andere kruiden patiënten in een ontspannen toestand bracht. Daarbij werden ze ongevoelig voor pijn en konden ze zodoende geopereerd worden. Maar hoe effectief dit precies was, is onbekend.

Moderne wiet: de Chinese versus de Westerse geneeskunde

Het gebruik van de wietplant als medicijn heeft in de traditionele Chinese geneeskunst, zoals je ziet, van oudsher een rol gespeeld. Dat kunnen we echter niet zeggen van de moderne geneeskunde. Daarin is pas in de laatste decennia ruimte voor cannabisgebruik gekomen.

Vooralsnog blijft het gissen hoe wiet precies werd gebruikt in de TCM, maar we weten wel dat het zich momenteel alleen op de zaden richt. Betekent dit dat de oude Chinese geneesheren iets op het spoor waren en al vroeg gebruikmaakten van de effecten van THC en CBD? Of gebruikten ze gewoon per ongeluk de verkeerde delen van de plant?