Wiet en glaucoom: wat je moet weten

Glaucoom: deze aandoening aan de ogen leidt tot verschillende symptomen, waaronder een geleidelijk verlies van het zicht. Onderzoekers zijn er niet zeker van wat het veroorzaakt, en conventionele behandelingen dienen alleen ter vertraging van het ziekteverloop. Wetenschappers wenden zich daarom ook steeds vaker tot wiet, op zoek naar fytochemicaliën die zouden kunnen helpen.

Wat is glaucoom?

Glaucoom wordt veroorzaakt door een groep ziekten die leiden tot beschadiging van de oogzenuw, een tak van het centrale zenuwstelsel die elektrische impulsen van de ogen naar de hersenen stuurt. Het is daarbij de op een na belangrijkste oorzaak van blindheid ter wereld en kan mensen van alle leeftijden treffen, hoewel personen boven de zestig een groter risico lopen. Momenteel wordt aangenomen dat wereldwijd meer dan zeventig miljoen^[1] mensen glaucoom hebben. Omdat de symptomen niet altijd duidelijk zijn, weet slechts 10-50% van hen dat ze eraan lijden.

Om glaucoom volledig te begrijpen, helpt het om de belangrijkste onderdelen en systemen van de ogen te kennen die bij de aandoening betrokken zijn. Hieronder lees je er meer over:ç

Nu je bekend bent met de belangrijkste onderdelen van het oog, laten we eens kijken naar de twee meestvoorkomende vormen van glaucoom en hoe ze het zicht beïnvloeden.

Hoe glaucoom het zicht beïnvloedt

Dus, hoe beïnvloedt glaucoom nu precies het zicht? Nou, het heeft veel te maken met de intraoculaire druk en de daaruit voortvloeiende beschadiging van de oogzenuw als gevolg van belemmeringen in de doorstroming van het glasvocht. Hieronder bekijken we de twee belangrijkste vormen van glaucoom en hoe ze resulteren in zenuwschade en uiteindelijk verlies van het zicht. De precieze oorzaak van beide vormen van glaucoom is nog onbekend. Onderzoekers hebben echter wel ontdekt dat de stijging van de IOP optreedt door vernauwing van de voorste of achterste oogkamer.

• Primair open kamerhoekglaucoom: dit type glaucoom resulteert in de ineenstorting van de iris in de achterste kamer. Hierdoor stroomt er minder glasvocht door de pupil, waardoor er een terugstroom ontstaat die tot een stijging van de IOP leidt. Een deel van de iris klapt ook naar voren, waardoor het glasvocht het trabeculaire netwerk niet kan bereiken. Dit veroorzaakt vervolgens mechanische spanning op structuren aan de achterkant van het oog, wat tot compressie, vervorming en een verstoorde werking van het zenuwstelsel leidt. Deze blokkade verhindert ook de levering van stoffen die de gezondheid van zenuwcellen ondersteunen aan de ganglioncellen in het netvlies, wat in neurodegeneratie resulteert. Het interessante is dat sommige patiënten met een hoge IOP geen andere symptomen van glaucoom ontwikkelen.
• Afgesloten kamerhoek glaucoom: deze vorm van glaucoom ontstaat door een verhoogde weerstand van het trabeculaire netwerk dat het glasvocht uit de voorste oogkamer afvoert. Terwijl het glasvocht ongehinderd door de pupil kan stromen, raakt de uitstroom door het trabeculaire netwerk verstoord, wat tot een stijging van de IOP leidt.

Symptomen van glaucoom

Glaucoom kan gepaard gaan met een scala van symptomen, waaronder:

Conventionele behandelingen en risicofactoren

Verschillende risicofactoren dragen bij aan de kans dat iemand glaucoom ontwikkelt. Deze omvatten:

• Ouder dan zestig jaar
• Van Afrikaanse, Aziatische of Latijns-Amerikaanse afkomst
• Familiegeschiedenis van glaucoom
• Medische aandoeningen, zoals diabetes, hartaandoeningen en een hoge bloeddruk
• Dun hoornvlies
• Verwondingen aan het oog

Hoewel er momenteel geen medicijn bestaat, zijn er wel verschillende conventionele behandelingsmogelijkheden die gericht zijn op het verlagen van de IOP en het vertragen van het ziekteverloop. Deze omvatten:

• Oogdruppels, waaronder prostaglandinen, bètablokkers en alfa-adrenerge agonisten
• Orale geneesmiddelen, zoals koolzuuranhydraseremmers
• Chirurgische ingrepen en therapieën, waaronder lasertherapie, filteroperaties, drainagebuisjes en minimaal invasieve glaucoomchirurgie (MIGS)

Wiet en glaucoom

Maar wat is de rol van wiet bij dit alles? Onderzoekers bestuderen momenteel of stoffen uit de cannabisplant de IOP kunnen verlagen en de oogzenuw tegen schade kunnen beschermen. Om te begrijpen hoe de plant deze mogelijke effecten kan bewerkstelligen, moeten we kijken naar het endocannabinoïde systeem (ECS) en hoe dit regulerende netwerk in het oog functioneert. Nadat we de rol van het ECS hebben besproken, gaan we in op onderzoek naar verschillende stoffen uit wiet en hun effect op glaucoom.

Wiet bij glaucoom: het endocannabinoïde systeem van het oog

Weleens van het 'ECS' gehoord? Onderzoekers ontdekten de eerste onderdelen van dit systeem al in 1988 en nog altijd ontdekken ze er nieuwe aspecten van. Eenvoudig gezegd, fungeert het ECS als de universele regulator van het menselijk lichaam. Het zit in de hersenen, de huid, het immuunsysteem, de stofwisseling, de botten, het bindweefsel en de spieren. Overal in het lichaam probeert het om het biologische evenwicht, of 'homeostase', te handhaven. Het zorgt ervoor dat alles op rolletjes loopt en houdt ons zo in leven en gezond.

Het ECS bestaat uit twee primaire receptoren, CB1 en CB2. Het bevat ook twee belangrijke signaalmoleculen (anandamide en 2-AG), bekend als 'endocannabinoïden', die zich aan deze receptoren binden om de nodige veranderingen in doelcellen teweeg te brengen. Het derde belangrijke onderdeel, een groep gespecialiseerde enzymen, bouwt deze endocannabinoïden op en breekt ze af. Deze onderdelen vormen echter alleen het klassieke ECS. Onderzoekers hebben dit systeem inmiddels uitgebreid tot het 'endocannabinoïdoom' (eCBome), dat veel meer receptoren, signaalmoleculen en enzymen omvat.

Nu komt het mooie. De cannabisplant produceert diverse chemische stoffen die bekendstaan als 'fytocannabinoïden'. Tot deze groep behoren onder andere THC, CBD, CBC en CBG (de plant maakt hun zure voorlopers aan, waarna deze meestal veranderen in de genoemde verbindingen wanneer ze na de oogst aan warmte worden blootgesteld). Interessant is dat verschillende van deze stoffen, waaronder THC, een vergelijkbare moleculaire structuur hebben als onze endocannabinoïden. Hierdoor kunnen ze zich vastklampen aan dezelfde receptoren en zo ons lichaam beïnvloeden. Andere fytocannabinoïden, zoals CBD, binden zich aan andere receptoren van het eCBome en beïnvloeden ook de enzymactiviteit van het ECS. Al met al betekent dit dat moleculen uit de cannabisplant onze universele regulator en alle systemen die het ECS reguleert, waaronder de ogen, kunnen beïnvloeden.

Het ECS komt ook voor in het meeste oogweefsel, wat betekent dat fytocannabinoïden tevens de ogen kunnen beïnvloeden. Zowel anandamide als 2-AG zitten in het gehele oog^[2], behalve in de lens. Maar dat is nog niet alles. Ze worden namelijk vergezeld door CB1-receptoren in onder andere het straalvormig lichaam^[3] (herinner je je deze glasvocht-aanmakende structuur nog?) en het netvlies. Onderzoek suggereert ook dat CB2-receptoren in het netvlies en de voorste regio van het oog zitten. Andere receptoren van het eCBome zijn tevens aanwezig, waaronder transient receptor potential vanilloid 1 (TRPV1), G protein-coupled receptor 18 (GPR18), en mogelijk GPR55. Verschillende fytocannabinoïden en endocannabinoïden binden zich aan deze receptoren. Ten slotte zijn in dierstudies ook enzymen van het ECS in oogweefsels geïdentificeerd.

Omdat het ECS fysiologische systemen in balans houdt, kan het snel fout gaan als het niet goed functioneert. De theorie van 'klinische endocannabinoïde-deficiëntie' brengt daarbij een verlaagd niveau van endocannabinoïden in het bloed in verband met aandoeningen als migraine, het prikkelbare darm syndroom, en fibromyalgie. Een verhoogde signalering in het ECS kan anderzijds ook aanzetten tot aandoeningen, zoals obesitas^[4]. De term 'endocannabinoïdenconcentratie' wijst hierbij op het niveau van deze signaalmoleculen in het bloed van een persoon. Er zou daarbij een ideale concentratie bestaan om alles soepel te laten verlopen, die waarschijnlijk per individu verschilt.

Vroeg onderzoek heeft uitgewezen dat veranderingen in de signalering van het ECS tot glaucoom en andere oogaandoeningen kunnen leiden. Zo blijkt het niveau van anandamide en 2-AG verhoogd in gevallen van diabetische retinopathie, en is het niveau van anandamide in het straalvormig lichaam, hoornvlies en netvlies hoger dan normaal bij leeftijdsgebonden maculadegeneratie. Slechts één onderzoek heeft naar het endocannabinoïdeniveau met betrekking tot glaucoom gekeken. Deze studie toonde een verlaagd niveau van 2-AG en PEA^[5] (een andere endocannabinoïde) in het straalvormig lichaam aan. PEA bleek ook in de ogen van mensen met glaucoom na hun overlijden te ontbreken. Interessant is dat THC anandamide enigszins nabootst in het lichaam, en CBD als het fytocannabinoïde equivalent van PEA^[6] fungeert, wat suggereert dat beide cannabinoïden als exogene signaalmoleculen zouden kunnen fungeren.

Dus, we weten nu dat het ECS waarschijnlijk een rol speelt bij glaucoom. Er zijn echter meer studies nodig om te bepalen hoe cruciaal deze rol is en of cannabinoïden van buiten het lichaam kunnen helpen, door zich te richten op de receptoren die inactief blijven door een laag niveau van endocannabinoïden. Maar hoe zit het nu precies met wietgebruik bij glaucoom? Laten we eens kijken naar onderzoek dat verschillende van wietplanten afgeleide cannabinoïden bij deze aandoening heeft getest.

THC en glaucoom

Iedere wietgebruiker weet wel wat THC is. Dit molecuul, dat wetenschappelijk bekendstaat als 'Δ-9-tetrahydrocannabinol', vormt de basis van de wiet-high, door activering van de CB1 receptor in het centrale zenuwstelsel. Als een meroterpeen is THC deels een terpeen en deels een fenol. Dit stofje bindt niet alleen aan CB1, maar activeert ook de CB2 receptor.

In een review^[7] in Neural Plasticity wordt onderzoek geanalyseerd om te bepalen of het ECS in gevallen van glaucoom als therapeutisch doelwit kan dienen. De auteurs citeren diverse studies met knaagdieren, konijnen, primaten, en één met mensen, en stellen dat cannabinoïden de IOP inderdaad kunnen beïnvloeden. Lopende studies met mensen testen nu of THC en synthetische cannabinoïden de IOP en bijbehorende symptomen van glaucoom kunnen verminderen.

Cannabinoïden zouden echter bij meer kunnen helpen dan alleen het verlagen van de IOP. Ondanks medicijnen die de intraoculaire druk verlagen, ondervinden mensen met glaucoom nog steeds verlies van hun gezichtsvermogen. In de review wordt gewezen op studies die de neuroprotectieve effecten van cannabinoïden proberen vast te stellen, die in theorie zouden kunnen helpen de oogzenuw te beschermen. In verschillende onderzoeken worden bijvoorbeeld de neurobeschermende effecten van THC onderzocht, zoals bij de ziekte van Parkinson^[8].

CBD en glaucoom

CBD heeft de laatste jaren een hoge vlucht genomen binnen de cannabiswereld. Dit molecuul, dat in veel moderne wietsoorten na THC het meeste voorkomt, heeft geen psychotrope werking. Telers hebben desondanks variëteiten ontwikkeld die een hoog CBD-gehalte en bijna geen THC bevatten. CBD heeft weinig affiniteit met zowel de CB1- als de CB2-receptor. Het slaagt er echter wel in de enzymactiviteit van het ECS te beïnvloeden en bindt zich ook aan TRPV1.

Maar hoe past CBD in het plaatje als we het over marihuana bij glaucoom hebben? Zoals hierboven besproken, suggereert onderzoek dat een verlaagd anandamide-niveau mogelijk een rol speelt bij de aandoening. Interessant is dat CBD zou kunnen helpen het niveau van deze endocannabinoïde te verhogen door tijdelijk de enzymen^[9] te remmen die deze endocannabinoïde afbreken.

Ondanks dit veelbelovende effect, komen in sommige onderzoeken minder rooskleurige resultaten naar voren. Zo tonen verschillende studies aan dat CBD de intraoculaire druk juist kan verhogen^[10] en daardoor een risico voor mensen met glaucoom vormt. Wat nu echt het geval is, is echter nog altijd onduidelijk. Lopende studies testen CBD ook bij pijn en misselijkheid, twee symptomen van glaucoom.

Marihuana bij glaucoom: hoe zit het met CBG?

Cannabigerol, of CBG, ontstaat na decarboxylering van CBGA. Velen kennen eerstgenoemde stof als de 'moeder-cannabinoïde'. Het is echter CBGA die dient als de chemische voorloper van andere belangrijke cannabinoïdezuren, waaronder THCA en CBGA. Lopende studies^[11] onderzoeken momenteel het potentieel van CBG bij diverse aandoeningen, waaronder neurologische ziektes en inflammatoire darmziekten. De cannabinoïde bindt zowel aan de CB1^[12]- als aan de CB2-receptor.

Niet veel onderzoek heeft CBG bij glaucoom bestudeerd. Een in 2008 gepubliceerde studie^[13] onderzocht de cannabinoïde wel bij intraoculaire druk. Er zijn echter proeven met mensen nodig om te bepalen of CBG ook daadwerkelijk mensen met deze aandoening kan helpen.

Wiet en glaucoom: hoe patiënten experimenteren

Er zijn talloze manieren om wiet te gebruiken. Het roken van wiettoppen is een van de populairste methodes, maar daarbij wordt plantmateriaal verbrand en ontstaan giftige bijproducten. Bovendien bestaat er een verband **tussen roken en glaucoom. Laten we daarom eens naar een paar andere opties kijken:

• Vapen: vapen maakt gebruik van lagere temperaturen om cannabinoïden en terpenen te verdampen. Hoewel het nog steeds gezondheidsrisico's met zich meebrengt, stelt het je bloot aan minder bijproducten dan roken. Over het algemeen biedt vapen een snelwerkend effect en kun je er gemakkelijk mee bepalen hoeveel je binnenkrijgt.
• Oraal: bij het consumeren van cannabinoïden die in voedsel zijn verwerkt, of het toedienen van orale oliën, gaan de moleculen door het spijsverteringskanaal. Hierdoor hebben deze producten over het algemeen een minder hoge biologische beschikbaarheid. THC-geïnfuseerde edibles staan echter wel bekend om hun sterkte, omdat de lever THC in het krachtigere 11-hydroxy-THC omzet. Je moet de dosering dan ook goed berekenen en het rustig aan doen met deze producten om een onprettige ervaring te voorkomen.
• Sublinguaal: hierbij wordt een extract of olie onder de tong gedruppeld, zodat de cannabinoïden vrijwel meteen in de bloedbaan terecht kunnen komen. Deze methode omzeilt de lagere biologische beschikbaarheid van het oraal innemen van wiet, en je hoeft ook geen rook of damp te inhaleren.

Wiet en glaucoom: een complexe relatie

Helpt wiet bij glaucoom? Dat kunnen we niet zeggen. Nog niet, tenminste. Meer proeven met een groter aantal proefpersonen zijn nodig om uit te vinden of het kruid daadwerkelijk oplossingen biedt. Tot nu toe lijkt vroeg onderzoek aan te tonen dat THC en CBG op dit gebied veelbelovend zijn. CBD daarentegen lijkt de intraoculaire druk juist te verhogen. Verdere studies zijn nodig om te zien of dit molecuul ook verlichting kan bieden of dat het de aandoening inderdaad alleen maar verergert. Als je glaucoom hebt en marihuana wilt proberen, raden we aan om met je huisarts te overleggen om eventuele interacties met medicijnen of gezondheidsproblemen uit te sluiten.